Seenaa rasuulaa kutaa 15

 SEENAA RASUULAA KUTAA 15FFAA

AMATA HIJRII 9FFAA IRRAA HANGA Duula TABUUK.

Amata Hijrii 9ffaa

Amatni Hijiraa 9ffaan ni dhufe. Warri Siiraa amata saniin amata

Kheeysummaa (Aamu Al-Wufuud) ja’aniin. Nabiyyiin sallallaahu

aleeyhi wasallam amata 9ffaa Hijirii guutuu Isaa Madiinaa taa’ee

Kheeysummaa itti dhuftu qeebalaati ture.

***

Kheeysummulleen –Jiilli Damiinoota Gosa adda addaa-

Islaamummaa Isaanii labsuuf Madiinaa dhufan 60 oli, Barri Hijrii

9ffaan Jiila kheeysummaatiin guuttamaa ture.

***

Amata 9ffaa hijiraa kheeysa Jiilli Kheeysummoota Madiinaa dhufan

kheeysaa:

1- Gosa Baahilaa

2- Gosa Banii Tamiim

3- Gosa Banii Asad

4- Gosa Bajiilaa fii Ah’mas

fii gosoota biraa hedduutu dhufe.

***

Ji’a Rajab, bara Hijirii 9ffaa kheeysa Najjaashii As’hamaa mootichi

Habashaa du’e. Rasuulli sallallaahu aleeyhi wasallam Salaat Al-

Ghaa’ib (salaata nama fagootti du’ee) irratti salaate.

***

Jaabir bin Abdullaahi akki ja’u: Rasuulli sallallaahu aleeyhi wasallam

“Arra nama Saaliha (Gaariitu) du’e, ka’aa dhaabbadhaa obboleeysa

kheeysan As’hamaa irratti salaataa.” nuun je’e.

Bukhaarii fii Muslimtu odeeyse.

***

Abuu Hureeyraan akki ja’u: “Rasuulli salallaahu aleeyhi wasallam

Du’a Najjaashii, Mootiicha Habashaa guyyuma inni du’e nuuf

hime, Ammas Rasuulli Sallallaahu Aleeyhi Wasallam:

“Obboleeysan kheeysaniif araarama khadhaaf nuun je’e.”

***

Jaabir bin Abdullaahi akki je’e: “Nabiyyiin sallallaahu aleeyhi

wasallam Najjaashii irratti salaate, Nutis Isa duubaan saffii (tarree)goone, Ani Saffii (tarree) lammaffaa ykn Sadaffaa kheeysan ture.”

Duula Tabuuk irraa hanga Hajjat Al-Wadaa’ii

Baati Rajab, amata 9ffaa Hijrii Duulli xumuraa tan Rasuulli

sallallaahu aleeyhi wasallam duule godhamte. Isiin Duula

“Ghazwatu Tabuuki”. Tabuuk lafa Madiinaa irraa kiloomeetira 700

fagaattee argamtu.

***

Duulli suni mootummaa guddoo zamana sanii wajjiin godhamte.

Isiin Mootummaa Ruumiiti. Nabiyyiin Sallallaahu aleeyhi wasallam

Ruumiitti duuluuf akka qophaawan Sahaaboota ajaje.

***

Duulli Tabuuk yeroo hamtuu kheeysa dhufte, owwii akka malee

jabaadha, karaan dheeraadha. Saniif jecha Moggaasa Duula Cinqii

“Ghazawatu Al-Usraa” ja’amuun yaamamti.

***

Ammas duula Tabuukiif bahuun filannoo hin turre. Muslima

hundarratti Duula Tabuukiif bahuun dirqama. Nama rakkoo akka

dhukkubaa, dullumaa fii waan san fakkaatu qabu malee.

***

Eegas Rasuulli sallallahu aleeyhi wasallam Waraana Cinqii (Jeeyshu

Al-usraa) qopheeysuuf namuu akka waan qabu kennatu kakkaase.

Sahaaboonni Rabbi irra haa jaalatuu, kennaa kheeysatti wal

dorgomuutti seenan.

***

Abuu Bakri As-Siddiiq Qabeenya Isaa hunda Waraana (Jeeysh Al-

Usraa) irratti sadaqate, Umar bin Al-Khaxxaab Rabbi irraa haa

jaalatuu, cinaa qabeenya isaa waraana cinqii irratti baase.

***

Usmaan bin Affaan Rabbi irraa haa jaalatuu, Kennaa guddoo

dhagayamtee hin beekkamne Waraana Cinqii irratti sadaqate.

***

Nabiyyiin sallallaahu aleeyhi wasallam hoggaa kennaa guddoo

Usmaan bin Affaan arge haalaan gammade.Nabiyyiin Sallallaahu Aleeyhi wasallam: “Usmaan arra booda wanni

inni dalagu waa Isa hin miitu.” je’e.

***

Abdurhamaan bin Owfi Rabbi irraa haa jaalatuu, Dirham kuma 800

Jeeyshu Al-Usraa irratti sadaqate. Sahaaboonni Jeeyshu Al-Usraa

Qopheeysuuf kennaa wal jala oofan.

***

Munaafiqoonni hoggaa kennaa Sahaabootaa argan hanjamaa

godhuutti seenan. Dureeysi yoo kenne: “agarsiifatuuf kenne,” ja’an. 

Hoggaa Hiyyeesi waan qabu suguda midhaanillee taatu kenne:

“Rabbiin suguda nama kanaatirraa dureeysa” ja’an. Hojiin

Munaafiqootaa akkas ture, waan dandahame hundaan Muslimoota

fashalsuudhaaf tattaaffii godhan.

***

Rabbiin dalagaa Munaafiqootaa Saaxilee aayaata tana buuse:

الَذِينَ يَلْمِزُونَ الُْطَوِعِيَ مِنَ الُْؤْمِنِيَ فِي الصَدَقَاتِ وَالَذِينَ لَ يَجِدُونَ إِلَ

جُهْدَهُمْ فَيَسْخَرُونَ مِنْهُمْ ۙ سَخِرَ الَُ مِنْهُمْ وَلَهُمْ عَذَابٌ أَلِيمٌ

“Isaannan Sadaqaa kheeysatti Mu’mintoota irraa warra kennatan

xiqqeeysan, ammas hanga dandeettii Isaanii malee warra (waan

sadaqatu) hin argannes Isaanirraa hanjamaa godhan, Allaahaan

Isaanitti hanjama godha, Isaaniif Adaba laaleeysaatu jiraaf.”

At-Towbaa: 79

***

Sahaabootarraa namni gariin kan rakkoo malee duula Tabuuk irraa

hafeetu jira. Garuu Isaan warra dhugaan amanerraahi turan, warra

Islaamummaa kheeysatti hin shakkamne.

***

Warra duula Tabuuk irraa hafan kheeysaa:

1-Ka’ab bin Maalik

2-Hilaal bin Umayyaa

3-Muraaraa bin Ar-Rabi’ii

3-Abuu Lubaabaa bin Abdu Al-Muzir

***Nabiyyiin sallallaahu aleeyhi wasallam waraana Isaa lakkoofsaan

kuma 30 gahuun Madiinaa irraa bahe. Suni irra guddaa waraana

Muslimootaati eega Nabiyyiin sallallaahu aleeyhi wasallam ergame.

***

Nabiyyiin sallallaahu aleeyhi wasallam Aliyyi bin Abii Xaalib

Madiinaa maatii Isaa kheeysa akka turuuf hambiseen. Aliyyi bin

Abii Xaalib: “Jollee fii dubartoota kheeysatti na hambiftaa?”

jechuun gaafateen.

***

Rasuulli sallallaahu aleeyhi wasallam: “Ati Anarraa akka Haaruun

Muusaa irraa (bakka bu’aa tahe) tahuu hin jaalattu? garuu Ana

booda Nabiyyiin hin jiru malee.” Je’een.

***

Nabiyyiin sallallaahu aleeyhi wasallam waraana Isaa guddaadhaan

Madiinaa kheeysaa bahee bakka “Saniyatu Al-Wad’aa” ja’amtu

qubate. Bakka sanitti Rasuulli sallallaahu aleeyhi wasallam Alaabaa

fii hoggana waraanaa adda qoodee hire. Waraana san kheeysa

Munaafiqoota hedduutu ture.

***

Nabiyyiin sallallaahu aleeyhi wasallam karaa Tabuuk osoo deemu

Ganda Samuud Hij’r kheeysaan dabre. Hoggaa achi gahe yaabbii

Isaa jarjarsuun dafee kheeysa dabre.

***

Nabiyyiin sallallaahu aleeyhi wasallam lafa warra Samuud sanitti

bakka dhihaattu qubate. Isii kheeysa hin seenne. Sahaaboonni eela

ganda Hijri Sanirraa bishaan waraabbatanii Qooshaas ittiin jiiysan.

***

Rasuulli sallallaahu aleeyhi wasallam: “Orma Rabbiin Azaaba itti

buuse irratti ol hin seeninaa, Ani fakkaataan waan akka isaan tuqee

isin tuquu irraahin sodaadha.” Sahaabootaan je’e.

***

Rasuulli sallallaahu aleeyhi wasallam eela Isii irraa akka hin

waraabbanne itti hime. Sahaaboonni: “Qooshaa Jiysinee, Bishaanis

waraabbanne” ja’aniin. Rasuulli sallallaahu aleeyhi wasallam

Qooshaa san darbuu fii bishaan waraabbatan gad naquutti isaanajaje.

***

Eegasii Rasuulli sallallaahu aleeyhi wasallam Sahaabootaaf gorsa

godhe, Gorsa san kheeysatti bakka warri dur kheeysatti azaabame

akka hin seenne Isaan dinniine.

***

Nabiyyiin sallallaahu aleeyhi wasallam karaa Tabuuk imaluu itti

fufe, Salaata walitti qabuun Jam’ii godhaati salaataa ture, Zuhrii fii

Asrii walitti, Maghriibaa fii Ishaa’ii walitti.

***

Rasuulli sallallaahu aleeyhi wasallam gama Tabuuk osoo deemu

karaatti Sahaaboonni hanqina bishaanii irraa dheebotan, Haajaan

bishaanii akka malee itti jabaatte. Rakkina Isaanii Nabiyyii

sallallaahu aleeyhi wasallam itti himatan.

***

Nabiyyiin sallallaahu aleeyhi wasallam Rabbiin akka roobuuf

kadhate. Dumeeysi walitti dhudhuftee roobni Isaanirratti roobe,

Sanirraa dhuganii Qarabata isaanitis waraabbatanii guttatan.

***

Nabiyyiin Sallallaahu Aleeyhi wasallam osoo gama Tabuuk deemu

halkan kheeysa waraana Isaa wajjiin bakka takka qubate. Salaata

Fajrii dura waa xiqqo Nabiyyiin Sallallaahu Aleeyhi Wasallam

haajaa Isaa raawwachuuf Mughiiraa bin Shu’baa wajjiin deeme.

***

Nabiyyiin salaata Fajrii irratti Sahaaboota irraa turre. Sahaaboonni

Abdurahmaan bin Owfi if dura dabarsanii Imaama godhatanii

salaatatti seenan.

***

Hoggaa Abdurhammaan raka’aa lammaaffaa irra gahe Rasuulli

sallallaahu aleeyhi wasallam dhaqabtee wajjiin salaate. Salaatarraa

hoggaa raawwatan raka’aa takkitti isa dabarte itti guttate.

***

Abdurhamaan bin Owfii salaata hoggaa fixe, Rasuula sallallaahu

aleeyhi wasallam kan salaata raka’aa Isa dabarte itti guttatu arge,

Sahaabootatti dubbiin sun akka malee jabaatte.Rasuulli sallallaahu aleeyhi wasallam hoggaa salaatarraa raawwate:

“Tolchitan” ykn “Haqa qunnamtan” je’een.

Nabiyyiin sallallaahu aleeyhi wasallam dalagaa Isaanii san ni

sabachiiseef.

***

Ammoo Hadiisni: “Nabiyyiin tokkolleen hanga Nama Saaliha

ummata Isaa irraa tahe jalatti salaatuu hin du’u” je’u da’iifa.

Imaam Ahmad fii Ibnu Sa’ad Xabaqaat kheeysatti gabaasnii jiran.

Hadiisni suni Da’iifa.

***

Rasuulli sallallaahu aleeyhi wasallam gama Tabuuk deemuu itti fufe,

Hoggaa Tabuukitti dhihaate Sahaabootaan: “Isin boru yoo Rabbi

fedhe Madda Tabuuk ni dheeyxan, Namni dhaqe hangan ani

dhufuu Bishaan isii irraa hin tuqin.” Je’een.

***

Muslimoonni hoggaa Tabuuk dhaqan Bishaan Maddaa kan achi jiru

argan. Munaafiqoonni lama bishaan sanirraa jarjaranii waraabbatan,

Rasuulli sallallaahu aleeyhi wasallam akka bishaan san hin tuyne

ajajeeti jira.

***

Rasuulli sallallaahu aleeyhi wasallam namni lama Isa dursee bishaan

sanirraa waraabbachuu hoggaa hubate, Isaan lamaan ni abaare.

Eegasii Rasuulli sallallaahu aleeyhi wasallam fuulaa fii harka isaa

bishaan Tabuuk san kheeysatti dhiqate.

***

Rasuulli sallallaahu aleeyhi wasallam Mu’az bin Jabaliin: “Yaa

Mu’az! yoo Umriin si dheeratte waan as jiru kana Bishaan lagaa

guutuu taheeti arguuf teeysa.” Je’een.

***

San booda Nabiyyiif sallaallaahu aleeyhi wasallam Tabuuk

kheeysatti Daasni dhaabbatteef. Rasuulli Sallallaahu Aleeyhi

Wasallam guyyaa 20 Tabuuk ture. Balaa fii lolli takkalleen adawwii

irraa isa hin tuuyne.San booda Rasuulli sallallaahu aleeyhi wasallam Tabuuk qubatee

achumaa ergamtuu waraanaa adda addaa gosoota Arabaa mooggaa

Shaam qubattutti erge. Achumaa xalayaa gama Qeeysar mootii

Ruumitti erge

***

Nabiyyiin sallallaahu aleeyhi wasallam warra Eylaa (Lafa Shaam

kheeysatti argamtu) wajjiin waliigaltee godhe. Akkasuma

Yahuudoota Jarbaa’i fii Az’ruj qubatanii wajjiin waliigaltee godhe.

Khaalid bin Al-Waliid waraana 420 wajjiin “Ukeeydir mooticha

Dowmata Al-Jandal”-tti erge.

***

Ukeeydir mootichi Dowmata Al-jandal Nabiyyiif sallallaahu aleeyhi

wasallam Jizyaa Kafaluu irratti waliigale. Ukeeydir Nabiyyiif

sallallaahu aleeyhi wasallam Gaangee fii Koota Sundus irraa

dhawame kennaa ergeef.

***

Sahaaboonni Bareedina Koota sanitirraa ni dinqisiifatan. Nabiyyiin

sallallaahu aleyhi wasallam: “Sa laafina Isii tanaatiif dinqisiifattanii?”

je’een. Itti aansuun “Fooxaa (maarrabii) Sa’ad bin Muaz Jannata

kheeysatti qabuutu tanarra laaftuudha.” je’een.

***

Nabiyyiin Sallallaahu aleeyhi wasallam Dihyaat Al-Kalbii Xalayaan

gama Mooticha Ruum Qeeysaritti erge. Xalayaa san kheeysatti waa

sadihitti Isa yaama: “Takkaa Islaamaa tahu, ykn Jizyaa kennuu, ykn

Lola.”

***

Qeeysar Xalayaan hoggaa isa geeyse Qeeysoota Isaa walitti qabee

irratti qara’e. Qeeysoonni: “Amantii Isaa hin seennu, Jizyaas hin

kafallu, Isaanis hin lollu.” Ja’aniin.

***

Qeeysar gama Nabiyyii sallallaahu aleeyhi wasallam xalayaa katabee

waan sadeen Qeeysoonni Isaa irratti waliif galan san deebiseef.

Nabiyyiin sallallaahu aleeyhi wasallam sanumaan irraa dhaabbate.

Ruum Nabiyyiin sallallaahu aleeyhi wasallam wajjiin loluu sodaatte

jechuun Araboota bira geeyse.Nabiyyiin sallallaahu aleeyhi wasllam guyyaa 20 Tabuuk eega taa’e

booda gama Madiinaa deebi’e. Duula san kheeysatti Balaa fii

Adawwiinis walitti hin dhufne.

***

Nabiyyiin sallallaahu aleeyhi wasallam hoggaa bakka “Waadii Al-

Quraa” ja’amtu gahe Sahaabootaan: “Ani gama Madiinaa

Ariifachuun fedha, Namni isinirraa ariifatuu fedhe haa na wajjiin

jarjaru.” je’een

***

Nabiyyiin sallallaahu aleeyhi wasallam hoggaa bakka “Zuu Awaan”

ja’amtu gahe Wahyiin Munaafiqoonni “Masjida Ad-Diraar”

jaarachuu Isa beeysistu irratti buute. Nabiyyiin sallallaahu aleeyhi

wasallam Masjidu diraar akka Diigamuu ajaje.

***

Nabiyyiin sallallaahu aleeyhi wasallam: “Madiinaa kheeysa orma

tokkoo jira, kan karaa Isin seentanii fii laga Isin murtan hunda isin

wajjiin qaxxaamuran garuu Rakkootu Isaan hambise.”

Sahaabootaan je’e.

***

Nabiyyiin sallallaahu aleeyhi wasallam hoggaa Madiinaatti

dhihaatee halaalaa arge: “Isiin tun Xaybaa ykn Xaabaa” je’een.

Gaara Uhud hoggaa arge: “Kuni Gaara nuti jaalannuu fii Innis Nu

Jaalatu.” je’e.

***

Warri Madiinaa dhufiinsa Nabiyyii sallallaahu aleeyhi wasallam

dhageenyaan bakka Saniyyat Al-Wadaa ja’amutti Afaan bahanii

gammachuun qeebalan.

***

Saa’ib bin Yaziid akki ja’u: “Ani jollee wajjiin Nabiyyii sallallaahu

aleeyhi wasallam qabaluuf Saniyyat Al-Wadaa’ii dhaquu kiyya nin

yaadadha, Gaafa Sallallaahu Aleeyhi Wasallam Duula Tabuuk irraa

deebi’e san.”

Bukhaarii gabaase.

***Duula Tabuuk irraa warri hafe bakka Afuritti qoodaman:

1- Warra ajajamanii hafan kan galata qaban, warra akka Aliyyii bin

Abii Xaalib, Muhammad bin Maslamaa, Ibnu Ummi Maktuum.

2- Warra dhiifamni godhameef: Isaan warra dhukkubsataa fii

Maanguddoo.

3- Warra cubbaawan: Isaan akka warra sadeen booda aaneeti.

4- Komatamoo fii Cubbaawoo: Isaan Munaafiqoota.

***

Nabiyyiin sallallaahu aleeyhii wasallam warra Duula Tabuuk irraa

rakkoo maleen hafan hunda Isaaniitirraa muramuu fii Isaaniin

oodutti ajaje. Nabiyyii sallallaahu aleeyhi wasallam fii Muslimoonni

warra duula Tabuuk hafan irraa garagalanii Isaaniin oodan.

***

Warri baadiyyaa kan duula Tabuuk irraa hafan Nabiyyii sallallaahu

aleeyhi wasallam bira dhufanii rakkoo adda addaa tan Isaan nu

hambifte ja’an kijiba himatan. Nabiyyiin sallallaahu aleeyhi

wasallam rakkoo isaan himatan irraa qeebale, Kheeysa Isaanii

Rabbiif dhiise.

***

Sahaaboota dhugaa dubbatan sadeen dhimma Isaanii Rasuulli

sallallaahu aleeyhi wasallam booda aanse.

Isaanis:

1-Ka’ab bin Maalik

2- Hilaal bin Ummayyaa

3- Muraaraa bin Ar-Rabi’ii

Rabbi isaan hundarraa haa jaalatu.

***

Sahaaboonni sadeen sun Rabbi Isaanirraa haa jaalatuu, Rakkoon

Duula Tabuuk irraa Isaan hambifte akka hin jirree Nabiyyii

sallallaahu aleeyhi wasallam itti himanii amanan.

***

Rabbiin ol tahe jara sadeen sanirraa dubbatee akkana je’e:

وَآخَرُونَ مُرْجَوْنَ لَِمْرِ الَِ إِمَا يُعَذِبُهُمْ وَإِمَا يَتُوبُ عَلَيْهِمْۗ وَالَُ عَلِيمٌ حَكِيمٌ“Ammas Orma biraa kan Murtii Allaah eeguuf booda aanfameetu

jira, Takkaa Isaan adaba (qixaaxa) ykn Isaanirraa Towbaa qeebala.

Rabbiin Beekhaadha, Ogeeysa.”

***

Eegasii Rabbiin jara sadeen dhugaa dubbachuu Isaaniitiif jecha

araarameef. Suuraa At-Towbaa aayaata 117-118 kheeysatti ibse.

Rabbiin ol tahe akkana je’e:

لَقَد تَابَ الَُ عَلَى النَبِيِ وَالُْهَاجِرِينَ وَالَْنصَارِ الَذِينَ اتَبَعُوهُ فِي سَاعَةِ

الْعُسْرَةِ مِن بَعْدِ مَا كَادَ يَزِيغُ قُلُوبُ فَرِيقٍ مِنْهُمْ ثُمَ تَابَ عَلَيْهِمْۚ إِنَهُ بِهِمْ رَءُوفٌ

رَحِيمٌ (117

وَعَلَى الثَلَثَةِ الَذِينَ خُلِفُو

“Dhugumatti Rabbiin Nabiyyii, Muhaajirootaa fii Ansaaroota

yeroo rakkoo kheeysatti Isa (Nabiyyii) jala deeemaniif araaramee

jira, eega qalbiin tuuta Isaanirraa taate gariin jallachutti dhihaatte,

eegas Towbaa Isaanii irraa qeebale. Inni Isaaniif Gaariidha,

Nahaadha.

Jara sadeen irraahis (towbaa qeebalee jira) ….

At-Towbaa: 117-118

***

Hogga Rasuulli sallallaahu aleeyhi wasallam duula Isaa tan irraa

boodaa Tabuuk irraa galee Madiinaatti sabate, gosoonni Arabaa

gama Madiinaa wal duraa duubaan dhufanii Islaamummaa

qeebaluu Isaanii ibsan.

***

Amata Hijirii 9ffaa gama dhumaa kheeysatti Ummu Kulsuum

intalti Nabiyyii sallallaahu aleeyhi wasallam duute.

Mataan Munaafiqootaa guddicha Abdullaah bin Ubayyi bin Saluul

amata 9ffaa Hijiraa gama boodaati du’e.

***

Baatii Zul Qa’adaa, bara Hijrii 9ffaa kheeysa Nabiyyiin sallallaahu

aleeyhi wasallam Abuu Bakr As-Siddiiq Akka Muslimootaaf

Imaama tahee Hajjii goosisuuf Amiira Hajjii godhuun gama

Makkaah ergeen.Rasuulli sallallaahu aleeyhi wasallam Abuu Bakr Hajjii irratti

dhimmoota garii akka lallabee ummata beeysisu isa ajaje.

Sanirraa:

1-Hajjii baranaa (bara Hijirii 9ffaa) Booda Mushrikni Hajjii irratti

hin hirmaatu.

2- Ka’abaadhaan qullaa naannawuun hin taatu.

3- Mu’mina malee nama tokkolleen Jannata hin seenu

***

Baatii Rabi’i Al-Awwal Amata 10ffaa Hijrii Kheeysa Ibraahim ilmi

Nabiyyii sallallaahu aleeyhi wasallam du’e. Umriin Isaa amataa fii

baatii 4 ture. Nabiyyiin sallallaahu aleeyhi wasallam kan Ijji Isa

imimmaan yaaftu Isarratti ol seene.

***

Nabiyyiin sallallaahu aleeyhi wasallam: “Ibraahim ilma kiyya, Osoo

harma hodhu (yeroo harma hodhinsaa kheeysatti) du’e, Hoosistuu

lamaatu Jannata kheeysatti isaaf jira.” Je’e.

***

Ibraahim Qabrii Madiinaa Baqi’iitti awwalame. Guyyaa Ibraahim

ilmi Nabiyyii sallallaahu aleeyhi wasallam du’e Aduun ni kusuufte.

Namni: “Ibraahim waan du’eef Aduun kusuufte.” Jechuun

dubbatan.

***

Rasuulli sallallaahu aleeyhi wasallam: “Aduu fii Ji’ini Mallattoo

Rabbii irraahi, Namni tokkolleen du’ee fii Jiraateef hin kusuufan,

Hoggaa Isii kusuufte agartan Rabbi kadhaa, salaaataa.” Je’een.